101 ամենաազդեցիկ գոյություն չունեցող կերպարները

ԱՄՆ-ում լույս է տեսել Ջերեմի Սալթերի, Ալան Լազերի և Դեն Կարլանի «101 ամենաազդեցիկ գոյություն չունեցող կերպարները» գիրքը: Ներկայացնում ենք ողջ ցուցակը ամբողջությամբ`

1. Մալբորոյի Կովբոյը (The Marlboro Man)

2. Մեծ Եղբայրը (Big Brother)

3. Արթուր թագավոր (King Arthur)

4. Սանտա Կլաուս (Santa Claus)

5. Համլետ (Hamlet)

6. Դոկտոր Ֆրանկենշտեյնի հրեշը (Dr. Frankenstein’s Monster)

7. Զիգֆրիդ (Siegfried)

8. Շերլոկ Հոլմս (Sherlock Holmes)

9. Ռոմեո և Ջուլիետ (Romeo and Juliet)

10. Դոկտոր Ջեքիլ և Միսթեր Հայդ (Dr. Jekyll and Mr. Hyde)

11. Քեռի Թոմ (Uncle Tom)

12. Ռոբին Հուդ (Robin Hood)

13. Ջիմ Քրոու (Jim Crow)

14. Էդիպ (Oedipus)

15. Լեդի Չատերլեյ (Lady Chatterly)

16. Սկրուջ (Ebenezer Scrooge)

17. Դոն Քիշոտ (Don Quixote)

18. Միքի Մաուս (Mickey Mouse)

19. Ամերիկյան Կովբոյ (The American Cowboy)

20. Հիանալի արքայազն (Prince Charming)

21. Smokey Bear

22. Ռոբինզոն Կրուզո (Robinson Crusoe)

Հակաուտոպիա

Հակաուտոպիան (անգլ. dystopia) գեղարվեստական գրականության մեջ և կինոյում ուղղություն է, որը նեղ իմաստով տոտալիտար պետության բնութագրություն է, իսկ լայն իմաստով այնպիսի հասարակություն, որտեղ գերակշռում են զարգացման բացասական միտումները:

Պատմություն`

Առաջին անգամ «հակաուտոպիստ» (dystopian) բառը որպես «ուտոպիստ»-ի հակառակը օգտագործել է անգլիացի փիլիսոփա և տնտեսագետ Ջոն Սթյուարթ Միլը 1868 թ.-ին: Իսկ հենց «հակաուտոպիա» (dystopia) տերմինը որպես գեղարվեստական ժանրի անվանում շրջանառության մեջ են դրել Գլեն Նեգլին և Մաքս Պատրիկը իրենց իսկ կողմից կազմված «Ուտոպիայի որոնումներում» (The Quest for Utopia, 1952) ուտոպիաների անթոլոգիայում:

1960-ականների կեսերին հակաուտոպիա տերմինը հայտնվում է սկզբում խորհրդային, իսկ այնուհետ նաև անգլիախոս քննադատության շրջանակներում: Կարծիք կա, որ անգլ. anti-utopia և անգլ. dystopia բառերը հոմանիշեր են: Գոյություն ունի նաև տեսակետ, որը տարբերակում է հակաուտոպիան և դիստոպիան: Համաձայն այդ տեսակետի` դիստոպիան «գիտակցության ուժի հաղթանակն է բարության ուժի նկատմամբ»` ուտոպիայի բացարձակ հակաթեզը, իսկ հակաուտոպիան միայն ուտոպիայի սկզբունքի մերժումն է, որն ազատության առավել շատ աստիճաններ է ներկայացնում: Այնուամենայնիվ, հակաուտոպիա տերմինն առավել տարածված է և սովորաբար ենթադրվում է dystopia իմաստով:

Հակաուտոպիայի և ուտոպիայի տարբերությունները`

Հակաուտոպիան ուտոպիայի տրամաբանական զարգացումն է և տեսականորեն կարող է դասվել այդ ուղղությանը, սակայն եթե դասական ուտոպիան կենտրոնանում է ստեղծագործության մեջ նկարագրված հասարակական կառուցվածքի դրական գծերի ներկայացմանը, ապա հակաուտոպիան ձգտում է վեր հանել դրա բացասական գծերը: Այսպիսով, ուտոպիայի և հակաուտոպիայի տարբերությունը հեղինակի տեսակետի մեջ է միայն: Ուտոպիայի կարևոր առանձնահատկություններից է նրա ստատիկ բնույթը, իսկ օրինակ հակաուտոպիան հակված է վերանայել նկարագրված սոցիալական կառուցվածքի զարգացման հնարավորությունները: Այսպիսով, հակաուտոպիան սովորաբար գործ ունի առավել բարդ սոցիալական մոդելների հետ:

Սովետական գրականագիտության կողմից հակաուտոպիան սովորաբար բացասաբար էր ընդունվում: Օրինակ, «Փիլիսոփայական բառարան»-ում (4-րդ հրատարակություն, 1981) «Ուտոպիա և հակաուտոպիա» հոդվածում ասվում էր. «Հակաուտոպիայում որպես կանոն դրսևորվում է պատմական հույսի ճգնաժամը, հեղափոխական պայքարը հայտարարվում է անիմաստ, նշվում է սոցիալական չարիքի անխուսափելիությունը: Գիտությունն ու տեխնիկան դիտարկվում են ոչ թե ուժ, որոնք նպաստում են գլոբալ խնդիրների լուծմանը և արդար սոցիալական կարգի կառուցմանը, այլ մարդու ստրկացմանը ուղղված միջոց են»: Նման մոտեցումը մեծամասամբ պայմանավորված էր նրանով, որ խորհրդային փիլիսոփայությունը ԽՍՀՄ-ի իրականությունը ընդունում էր եթե ոչ ուտոպիան իրականություն դարձնող, ապա կատարյալ կառուցվածք ստեղծելու տեսություն ունեցող հասարակություն (կոմունիզմի կառուցման տեսությունը): Ուստի ցանկացած հակաուտոպիա դիտարկվում էր որպես կասկած տվյալ տեսության իրավացիության նկատմամբ, ինչն այդ ժամանակ համարվում էր անընդունելի տեսակետ:

Գրականության նոբելյան մրցանակ

Շվեդական ակադեմիայի շենքը

Գրականության նոբելյան մրցանակը Նոբելյան կոմիտեի կողմից Ստոկհոլմում ամեն տարի շնորհվող մրցանակ է գրականության ասպարեզում ձեռքբերումների համար:

Առաջադրվածթեկնածուներիններկայացվողպահանջները

Նոբելյան հիմնադրամի կանոնադրության համաձայն` թեկնածուներ կարող են առաջադրել հետևյալ անձինք.

1. Շվեդական ակադեմիայի, ուրիշ ակադեմիաների և միությունների անդամները, որոնք ունեն միանման խնդիրներ և նպատակներ,
2. Համալսարանների գրականության պատմության և լեզվագիտության պրոֆեսորներ,
3. Գրականության նոբելյան մրցանակակիրներ,
4. Հեղինակային միությունների ներկայացուցիչներ, որոնք ներկայացնում են գրական ստեղծագործությունները համապատասխան երկրներում:

Գրականության նոբելյան մրցանակակիրները

1901 – Սյուլի Պրյուդոմ (Ռենե Ֆրանսուա Արման Պրյուդոմ) (1839-1907), Ֆրանսիա

1902 – Մոմզեն Թեոդոր (1817-1903), Գերմանիա

1903 – Բյոռնսոն Բյոռնստեռնե Մարտինուս (1832-1910), Նորվեգիա

1904 – Ֆրեդերիկ Միստրալ (1830-1914), Ֆրանսիա

Էչեգարեյ-Ի-Էյսագիրե Խոսե (1832-1916), Իսպանիա

1905 – Հենրիկ Սենկևիչ (1846-1916), Լեհաստան, Ռուսական կայսրություն

1906 – Ջոզուե Կարդուչի (1835-1907), Իտալիա

1907 – Ռեդյարդ Ջոզեֆ Կիպլինգ (1865-1936), Մեծ Բրիտանիա

1908 – Էյկեն Ռուդոլֆ Քրիստոֆ (1846-1926), Գերմանիա

1909 – Սելմա Օթիլիա Լուվիսա Լագերլյոֆ (1858-1940), Շվեդիա

1910 – Պաուլ ֆոն Հեյզե (1830-1914), Գերմանիա

1911 – Մորիս Մետեռլինկ (1862-1949), Բելգիա

1912 – Գերհարդ Հաուպտման (1862-1946), Գերմանիա

1913 – Ռաբինդրանատ Թագոր (1861-1941), Հնդկաստան

1914 – Մրցանակը չի շնորհվել

1915 – Ռոմեն Ռոլան (1866-1944), Ֆրանսիա

1916 – Կարլ Գուստավ Վերներ ֆոն Հեյդենստամ (1859-1940), Շվեդիա

1917 – Կարլ Ադոլֆ Գյելերուպ (1857-1919), Դանիա

Հենրիկ Պոնտուպիպիդան (1857-1943), Դանիա

1918 – Մրցանակը չի շնորհվել

1919 – Շպիտելեր Կարլ (1845-1924), Շվեյցարիա

1920 – Կնուտ Համսուն (Պեդերսեն) (1859-1952), Նորվեգիա

1921 – Անատոլ Ֆրանս (Անատոլ Ֆրանսուա Թիբո) (1844-1924), Ֆրանսիա

1922 – Խասինտո Բենավենտե  Ի-Մարտինես (1866-1954), Իսպանիա

1923 – Յիտս Ուիլյամ Բաթլեր (1865-1939), Իռլանդիա

1924 – Վլադիսլավ Ստանիսլավ Ռեյմոնտ (1867-1925), Լեհաստան

1925 – Ջորջ Բեռնարդ Շոու (1856-1950), Մեծ Բրիտանիա

1926 – Գրացիա Դելադա (1871-1936), Իտալիա

1927 – Անրի Բերգսոն (1859-1941), Ֆրանսիա

1928 – Սիգրիդ Ունսետ (1882-1949), Նորվեգիա

1929 – Թոմաս Ման (1875-1955), Գերմանիա

1930 – Սինկլեր Լյուիս (1885-1951), ԱՄՆ

1931 – Էրիկ Ակսել Կարլ ֆելդ (1864-1931), Շվեդիա

1932 – Ջոն Գոլսուորդի (1867-1933), Մեծ Բրիտանիա

1933 – Իվան Ալեքսեևիչ Բունին (1870-1953), առանց քաղաքացիության

1934 – Լուիջի Պիրանդելո (1867-1936), Իտալիա

1935 — Մրցանակը չի շնորհվել

1936 – Յուջին Գլադստոն Օ’Նիլ (1888-1953), ԱՄՆ

1937 – Ռոժե Մարտեն դյու Գար (1881-1958), Ֆրանսիա

1938 – Պերլ Բակ (1882-1973), ԱՄՆ

1939 — Ֆրանս Էմիլ Սիլանպյա (1888-1964), Ֆինլանդիա

1940 – Մրցանակը չի շնորհվել

1941 – Մրցանակը չի շնորհվել

1942 – Մրցանակը չի շնորհվել

1943 – Մրցանակը չի շնրհվել

1944  — Վիլհելմ Յոհանես Յենսեն (1873-1950), Դանիա

1945 — Գաբրիելա Միստրալ (1889-1957), Չիլի

1946 — Հերման Հեսսե (1877-1962), Գերմանիա, Շվեյցարիա

1947 — Անդրե Պոլ Գիյոմ Ժիդ (1869-1951), Ֆրանսիա

1948 — Թոմաս Ստերնզ Էլիոթ (1888-1965), Մեծ Բրիտանիա

1949 — Ուիլյամ Ֆոլկներ (1897-1962), ԱՄՆ

1950 — Բերտրան Ռասել (1872-1970), Մեծ Բրիտանիա

1951 — Պեր Ֆաբիան Լագերկվիստ (1891-1974), Շվեդիա

1952 — Ֆրանսուա Մորիակ (1885-1970), Ֆրանսիա

1953 — Ուինստոն Լեոնարդ Սպենսեր Չերչիլ (1874-1965), Մեծ Բրիտանիա

1954 — Էռնեստ Միլլեր Հեմինգուեյ (1899-1961), ԱՄՆ

1955 — Հալդոր Կիլյան Լակսնես (1902-1992), Իսլանդիա

1956 — Խուան Ռամոն Հիմենես (1881-1958), Իսպանիա, Պուերտո-Ռիկո

1957 — Ալբեր Քամյու (1913-1960), Ֆրանսիա

1958 — Բորիս Լեոնիդովիչ Պաստեռնակ (1890-1960), ԽՍՀՄ: Քաղաքական հարկադրանքով մրցանակից հրաժարվել է:

1959 — Սալվատորե Քվազիմոդո (1901-1968), Իտալիա

1960 — Սեն-Ժոն Պերս (Ալեքսի Լեժե) (1887-1975), Ֆրանսիա

1961 — Իվո Անդրիչ (1892-1975), Հարավսլավիա

1962 — Էռնստ Ջոն Սթայնբեք (1902-1968), ԱՄՆ

1963 — Գեորգոս Սե Ֆերիս (1900-1971), Հունաստան

1964 — Ժան-Պոլ Սարտր (1905-1980), Ֆրանսիա

1965 — Միխայիլ Ալեքսանդրովիչ Շոլոխով (1905-1984), ԽՍՀՄ

1966 — Յոսեֆ Շմուել Ագնոն (1888-1970), Իսրայել

Նելլի Զաքս (1891-1970), Գերմանիա, Շվեդիա

1967 — Միգել Անխել Աստուրիաս (1899-1974), Գվատեմալա

1968 — Յասունարի Կավաբատա (1899-1972), Ճապոնիա

1969 — Սեմյուել Բեքեթ (1906), Իռլանդիա

1970 — Ալեքսանդր Իսաևիչ Սոլժենիցին (1918), ԽՍՀՄ

1971 — Պաբլո Ներուդա (Նե ֆտալի Ռիկարդո Ռեյես Բասուալտո) (1904-1973), Չիլի

1972 — Հենրիխ Բյոլ (1917-1985), Գերմանիա

1973 — Պատրիկ Վիկտոր Մարտինդեյլ Ուայթ (1912-1996), Ավստրալիա

1974 — Էյվինդ Ուլո ֆ Վեռներ Յունսոն (1900-1976), Շվեդիա

Հարրի Էդմունդ Մարտինսոն (1904-1978), Շվեդիա

1975 — Էուջենիո Մոնտալե (1896-1981), Իտալիա

1976 — Սոլ Բելոու (1915-1997), ԱՄՆ

1977 — Վիսենտե Ալեյքսանդրե (1898-1984), Իսպանիա

1978 — Իսաակ Բաշևիս Զինգեր (1904-1997), ԱՄՆ

1979 — Օդիսեաս Էլիտաս (1911), Հունաստան

1980 — Չեսլավ Միլոշ (1911-1998), Լեհաստան, ԱՄՆ

1981 — Էլիաս Կանետի (1905-1993), Ավստրիա

1982 — Գաբրիել Գարսիա Մարկես (1928), Կոլումբիա

1983 — Ուիլյամ Ջերալդ Գոլդինգ (1911), Մեծ Բրիտանիա

1984 — Յարոսլավ Սեյֆերտ (1901-1986), Չեխիա

1985 — Կլոդ Սիմոն (1913), Ֆրանսիա

1986 — Վոլե Շոյինկա (1934), Նիգերիա

1987 — Իոսիֆ Ալեքսանդրովիչ Բրոդսկի (1940-1996), ԱՄՆ, ԽՍՀՄ

1988 — Նագիբ Մահֆուզ (1911-2006), Եգիպտոս

1989 — Կամիլո Ջոզե Սելա (1916-2002), Իսպանիա

1990 — Օկտավիո Պաս (1914-1998), Մեքսիկա

1991 — Նադին Գորդիմեր (1923), ՀԱՀ

1992 — Դերեկ Ուալքոթ (1930), Սենթ-Լյուսիա

1993 — Թոնի Մորիսոն (Խլոե Արդելիա Ուոֆրդ) (1931), ԱՄՆ

1994 — Կենզոբուրո Օէ (1935), Ճապոնիա

1995 — Սյամուս Հենեյ (1939), Իռլանդիա

1996 — Վիսլավա Շիմբորսկա (1923), Լեհաստան

1997 — Դարիո Ֆո (1926), Իտալիա

1998 — Ջոզե Սառամագու (1922-2010), Պորտուգալիա

1999 — Գյունտեր Գրաս (1927), Գերմանիա

2000 — Գաո Հինգջիան (1940), Չինաստան, Ֆրանսիա

2001 — Վիդիադհար Նայպոլ (1932), Տրինիդադ և Տոբագո, Մեծ Բրիտանիա

2002 — Իմրե Կերտեզ (1929), Հունգարիա

2003 — Ջոն Մաքսվել Կուտզե (1940), ՀԱՀ

2004 — Իլֆրիդե Ջելինեկ (1946), Ավստրիա

2005 — Հարոլդ Պինտեր (1930-2008), Մեծ Բրիտանիա

2006 – Ֆերիտ Օրհան Փամուկ (1952), Թուրքիա

2007 – Դորիս Մեյ Լեսսինգ (Թեյլոր) (1919), Մեծ Բրիտանիա

2008 – Ժան-Մարի Լեկլեզիո (1940), Ֆրանսիա

2009 – Հերտա Մյուլլեր (1953), Գերմանիա

2010 – Մարիա Վարգաս Լիոսա (1936), Պերու

2011 — Թոմաս Տրանստրյոմեր (1931), Շվեդիա

2012 — Մո Յան (1955), Չինաստան

2013 — Էլիս Մանրո (1931), Կանադա

Մրցանակակիրների կողմից առավել հաճախ օգտագործվող լեզուները`

1. Անգլերեն — 24, 3 %
2. Ֆրանսերեն — 12, 15 %
3. Գերմաներեն — 12, 15 %
4. Իսպաներեն — 10, 28 %
5. Իտալերեն — 5, 61 %
6. Շվեդերեն — 5, 61 %
7. Ռուսերեն — 4, 67 %
8. Լեհերեն — 7, 68 % և այլն

Նմանատիպ նյութեր

Խաղաղության նոբելյան մրցանակ 

Հղումներ

Նոբելյան մրցանակի պաշտոնական կայքը 

            

Ուտոպիա

Ուտոպիան (հուն. τοπος – «տեղ», ου-τοπος – «տեղ, որը չկա») գիտական ֆանտաստիկային մոտ գեղարվեստական գրականության ժանր է, որտեղ նկարագրվում է հեղինակի տեսանկյունից կատարյալ հասարակության մոդել: Ի տարբերություն հակաուտոպիայի բնորոշվում է հեղինակի կողմից մոդելի անթերիության նկատմամբ հավատով:

Ժանրի անվանումը ծագում է Թոմաս Մորի «Ոսկե գրքույկ, նույնքան կարևոր, որքան էլ ծիծաղաշարժ` պետության լավագույն կազմակերպման և նոր կղզի Ուտոպիայի մասին», որում «Ուտոպիան» միայն կղզու անվանումն է: Իսկ առաջին անգամ այդ բառը «կատարյալ հասարակության մոդել» իմաստով հանդիպում է անգլիացի հոգևորական Սեմյուել Պերչեսի «Ուխտագնացություն» (Pilgrimage, 1613) ճանապարհորդությունների գրքում: Այնտեղ էլ հենց առաջին անգամ օգտագործվում է «ուտոպիական» (utopian) ածականը:

Չնայած տերմինի շրջանառության մեջ ուշ մտնելուն` արևմտյան գրականության մեջ առաջին ուտոպիան համարվում է Պլատոնի «Պետություն» երկխոսության կատարյալ հասարակության մոդելը: Բացի այդ, ուտոպիական մոտիվներ գոյություն ունեն գրեթե բոլոր ժողովուրդների առասպելներում:

Ժանրի սկիզբը դրվել էր դեռևս կատարյալ պետություն ստեղծելուն նվիրված անտիկ փիլիսոփաների աշխատություններով: Դրանցից ամենանշանավորը Պլատոնի «Պետություն»-ն է, որում նա նկարագրում է կատարյալ պետություն (ստրկատերերի տեսանկյունից), որը նման էր Սպարտային, սակայն բացակայում էին Սպարտային բնորոշ այնպիսի թերություններ, ինչպիսիք էին կոռուպցիան (իսկ կաշառք Սպարտայում վերցնում էին նույնիսկ թագավորները և էֆորները), ստրուկների ապստամբության մշտական վտանգը և այլն:

Ժանրը կրկին ի հայտ է գալիս Վերածննդի դարաշրջանում, ինչը պայմանավորված է «Ուտոպիա»-ի հեղինակ Թոմաս Մորի անվան հետ, ինչից հետո սկսվեց ժանրի զարգացումը սոցիալ-ուտոպիստների ակտիվ մասնակցությամբ: Ավելի ուշ` պայմանավորված արդյունաբերական հեղափոխություններով, սկսեցին ի հայտ գալ առանձին ստեղծագործություններ հակաուտոպիա ժանրում, որոնք ի սկզբանե նվիրված էին գործող համակարգի քննադատությանը: Ավելի ուշ ի հայտ եկան հակաուտոպիա ժանրի ստեղծագործություններ, որոնք նվիրված էին ուտոպիաների քննադատությանը:

Շատ գրականագետներ և փիլիսոփաներ առանձնացնում են հետևյալ ուտոպիաները`

• տեխնոկրատական, երբ սոցիալական խնդիրները լուծվում են գիտա-տեխնիկական առաջընթացի արագացման ճանապահով,

• սոցիալական, որը ենթադրում է մարդկանց կողմից սեփական հասարակության փոփոխության հնարավորությունը:

Վերջին ուտոպիաների շարքում առանձնացնում են էգալիտար ուտոպիաներ, որտեղ իդեալականացվում և ամբողջականացվում են համընդհանուր հավասարության և անհատների ներդաշնակ զարգացման սկզբունքերը (Ի. Ա. Եֆրեմով, «Անդրոմեդայի միգամածություն») և էլիտար ուտոպիաներ, որոնք պաշտպանում են արդարության և հավասարության սկզբունքի վրա կառուցված հասարակության ստեղծումը (Ա. Լուկյանով, «Սև խաղազինվոր»):